Elazığ, tarihi boyunca birçok medeniyetin egemenliğine tanıklık etmiş, zengin kültürel mirasıyla dikkat çeken bir bölgedir. Elazığ’ın tarihi, devamı olduğu Harput şehri ile birlikte incelenir. Harput, 4000 yıllık tarihiyle Elazığ’ın ilk yerleşim bölgesidir ve bu nedenle Elazığ’ın tarihine ışık tutar. Makalemizde, Elazığ’ın ve Harput’un tarihini ele alacağız.
Elazığ’da Hangi Medeniyetler Yaşadı?
Elazığ, tarih boyunca birçok medeniyetin etkisi altında kalmıştır. Harput’un tarihi M.Ö. 2000 yılına kadar uzanır ve ilk yerleşenlerin Hurriler olduğu bilinmektedir. Hurriler, Hititler ve Asurlar ile ilişkiler içindeydi. Harput’un eski adı olan “İşuva” adı, Hitit kaynaklarında geçer. M.Ö. 9. yüzyılda Urartular’ın etkisi altına giren bölge, Urartu dönemine ait kalıntılarla doludur. Urartu devletinin zayıflamasıyla, bölge sırasıyla Medler, Persler, Romalılar ve Bizanslılar tarafından kontrol edilmiştir. Bizans döneminde ise Harput önemli bir askeri üs haline gelmiştir. İslamiyet’in yayılmasıyla birlikte, Harput Arapların kontrolüne girmiş ve daha sonra tekrar Bizans egemenliğine dönmüştür. Selçukluların Malazgirt Zaferi’nden sonra bölgeye gelmesiyle birlikte Harput, Türklerin eline geçmiştir. Çubukoğulları, Artukoğulları, Anadolu Selçukluları, İlhanlılar, Dulkadiroğulları, Akkoyunlular ve son olarak Osmanlılar bölgeye hükmetmiştir.
Elazığ’ı Kim Fethetti?
Elazığ’ın önemli yerleşim yerlerinden biri olan Harput, 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Türklerin eline geçti. Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlı olarak Çubuk Bey, 1085 yılında Harput ve çevresini fethetti ve burada Çubukoğulları Beyliği’ni kurdu. Ancak bu beylik uzun ömürlü olmadı ve 1110 yılında Artuklu Belek Bey, Harput’u ele geçirerek Artuklu dönemini başlattı. Harput, 1516 yılında Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Zaferi sonrasında Osmanlı topraklarına katıldı. Böylece Elazığ, Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçası haline geldi ve bu dönemde büyük bir gelişme gösterdi. Osmanlı döneminde bölge, kültürel ve ticari anlamda büyük bir merkez haline gelmiştir.
Harput’un Tarihi Nedir?
Harput’un tarihi, yaklaşık 4000 yıl öncesine dayanır. İlk yerleşimciler Hurriler olup, ardından Hititler, Urartular, Asurlular, Medler, Persler, Romalılar ve Bizanslılar bölgeyi kontrol etmişlerdir. 1085 yılında Selçuklu komutanlarından Çubuk Bey, Harput’u fethederek Çubukoğulları Beyliği’ni kurdu. 1110 yılında Artuklu Belek Bey, Harput’u ele geçirdi ve burada Artuklu Beyliği dönemini başlattı. 1234 yılına kadar süren Artuklu hakimiyetinden sonra Harput, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kontrolüne geçti.
Harput, 1516 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçası oldu ve Osmanlı döneminde önemli bir kültür, ticaret ve eğitim merkezi haline geldi. 19. yüzyıl sonlarında ise değişen şartlar ve yeni şehircilik anlayışı ile Harput’un nüfusu azalmış ve yerleşim bugünkü Elazığ’a kaymıştır. Sonuç olarak Elazığ ve Harput, zengin tarihi ve kültürel mirası ile dikkat çeken önemli bir bölgedir. Harput, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, stratejik konumu nedeniyle sürekli olarak el değiştirmiştir. Günümüzde Elazığ, tarihi mirasını koruyan, modern ve gelişmiş bir şehir olarak Doğu Anadolu Bölgesi’nin önemli bir merkezi konumundadır.
Harput’ta Hangi Beylikler Hüküm Sürdü?
Harput, tarih boyunca birçok beylik ve devletin kontrolü altında kalmıştır. Çubukoğulları Beyliği, Harput’u Türkler adına ilk yöneten beylik olmuştur. Bu beylik kısa ömürlü olsa da, Harput’un Türk yurdu haline gelmesinde önemli bir rol oynamıştır. Daha sonra Artuklu Beyliği, Harput’u ele geçirerek 1234 yılına kadar bu bölgede hüküm sürmüştür. Artukoğulları döneminde Harput, önemli bir kültür ve ticaret merkezi haline gelmiştir. Özellikle Belek Gazi döneminde, Haçlılara karşı yapılan mücadeleler ile ünlüdür. Belek Gazi, Harput’un en ünlü fatihlerinden biridir ve onun yönetiminde Harput, büyük bir gelişme göstermiştir.
Elazığ İnsanının Kökeni Nedir?
Elazığ insanının kökeni, tarih boyunca bölgeye yerleşen çeşitli Türk boylarına dayanmaktadır. Özellikle Oğuz Türkleri, Elazığ ve çevresine yerleşmiş ve burada yaşamışlardır. Çubukoğulları ve Artukoğulları dönemlerinde bölgeye gelen Türkmenler, Elazığ halkının atalarını oluşturur. Bayındır Boyu, Elazığ’ın kökenini oluşturan önemli bir Türk boyudur. Oğuz Kağan’ın oğullarından Gök Han’a bağlı olan Bayındır Boyu, tarih boyunca önemli roller üstlenmiştir. Akkoyunlu Devleti’nin yönetici ailesi de bu boya mensuptur.
Harput’un Tarihine Yönelik Makale
Tarih Araştırmaları (TAD) Dergisinde 2022 tarihinde yayınlanan “HARPUT VE ÇEVRESİ TARİHİ” adlı makalede Harput ve çevresinin tarihi ele alınmıştır. Bu çalışmada Harput’un ve çevresinin nitelikleri hakkında bir araştırma yapılmıştır.
Harput ve çevresinde gerçekleştirilen arkeolojik kurtarma kazıları, bölgenin tarihini Neolitik Çağ’a kadar uzanan bir yerleşim alanı olduğunu ortaya koymuştur. Özellikle Urfa Göbekli Tepe gibi 12 bin yıl öncesine tarihlenen yerleşim yerleri, bu bölgede yaşamın çok eski dönemlere dayandığını göstermektedir. Bu bağlamda, Harput’un da yer aldığı Elazığ ve çevresindeki kazılar, bölgenin zengin tarihi ve kültürel mirasını gözler önüne sermektedir.
Keban ve Karakaya Barajlarının inşaatı öncesinde yürütülen arkeolojik kurtarma kazıları, Harput ve çevresinin tarihine ışık tutan önemli sonuçlar doğurmuştur. Bu kazılar sayesinde, bölgedeki yerleşimlerin bilinenden çok daha eski dönemlere dayandığı anlaşılmıştır. Harput, Doğu Anadolu’nun Kalkolitik ve erken tunç dönemi yapısına sahip olup, bu dönemlerde önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Elazığ ve çevresinde gerçekleştirilen yüzey ve derin kazılar, bölgenin Neolitik Çağ’dan itibaren yerleşim alanı olduğunu doğrulamaktadır.
Harput coğrafyasındaki Caferhöyük ve Çayönü kazıları, MÖ 7600-7200 yıllarına tarihlenen dönemlere ait önemli bulgular sunmuştur. Bu bulgular, bölgedeki yerleşimlerin ne kadar eskiye dayandığını göstermesi açısından oldukça değerlidir. Neolitik dönemde, Harput ve çevresi, avcı-toplayıcı toplulukların yanı sıra ilk tarımcı toplulukların da yaşam alanı olmuştur. Bu durum, bölgenin o dönemde bile yaşamaya elverişli olduğunu kanıtlamaktadır.
Harput’un coğrafi yapısı ve stratejik konumu, tarih boyunca birçok medeniyetin ilgisini çekmiştir. Bölgede zengin maden yataklarının bulunması, Harput’un ticaret ve madencilik açısından önemli bir merkez olmasını sağlamıştır. Harput, çeşitli dönemlerde farklı medeniyetlerin hakimiyeti altına girmiş ve zengin kültürel mirasıyla dikkat çekmiştir. Göbekli Tepe gibi alanlarda bulunan kabartmalar ve diğer arkeolojik buluntular, o dönemin biyolojik çeşitliliğini ve sosyal yaşamını gözler önüne sermektedir.
Harput’taki Kureytepe’de bulunan kabartmalar, bu bölgenin tarihini daha eski dönemlere, belki de MÖ 7600-7200 yıllarına kadar götürebilecek niteliktedir. Bu bulgular, Harput’un tarihinin ne kadar derin ve zengin olduğunu bir kez daha ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, Harput ve çevresi, Neolitik Çağ’dan itibaren sürekli yerleşim gören ve çeşitli medeniyetlerin etkisi altında kalan önemli bir bölgedir. Bölgedeki arkeolojik kazılar, Harput’un zengin tarihini ve kültürel mirasını anlamamıza büyük katkılar sağlamaktadır. Bu nedenle, bölgenin tarihi ve arkeolojik değeri, gelecekte yapılacak daha kapsamlı araştırmalarla daha da gün yüzüne çıkacaktır.